هموطن کارت

تعریف ارث:

ارث در لغت به معنای مالی است که از متوفی باقی مانده و در اصطلاح انتقال دارایی شخص متوفی به بازماندگان می باشد که این امر بدون اراده متوفی و بازماندگان او صورت می گیرد.

بعد از اینکه شخص فوت میکند ممکن است ماترکی (مال و اموالی) داشته باشد که وراث ایشان بعد از گرفتن گواهی انحصار وراثت میتوانند آن ماترک را بین خود تقسیم کنند. به این ماترک که به وراث میرسد ارث میگویند.

برخی اصطلاحات حقوقی در خصوص ارث؟

متوفی: کسی که فوت کرده است.
ترکه: مالی است که از متوفی باقی مانده است.
وارث: شخصی است که از متوفی ارث می برد.

نسب: عبارت از ارتباط و اتصال فردی به دیگری به ولادت شرعی.
خویشان نسبی:عبارت است از وابستگی شخصی به شخص دیگر از طریق ولادت چه مستقیم باشد مانند رابطه پسر و مادر چه با واسطه باشد مانند رابطه برادر که به واسطه پدر با یکدیگر خویشاوند هستند.
خویشان سببی: خویشاوندی بین دو نفر که در اثر ازدواج به وجود می آید. مثل رابطه داماد با مادر همسر یا خواهر زن.

عرصه و اعیان: منظور از عرصه زمین است و منظور از اعیان ساختمان می باشد.
توارث بین دو نفر: یعنی فوت هر یک، باعث ارث بری دیگری میشود.
مثل زن و شوهر که از یکدیگر ارث می برند.

شرایط ارث

فوت مورث
زنده بودن وارث هنگام فوت مورث یا موجود بودن اوارث درخصوص حمل و جنین
وجود ترکه و اموالی برای متوفی .
موانع تحقق ارث

مقصود از موانع تحقق ارث، اموری است که وجود هر یک از آن‌ها، به‌رغم وجود شرایط وراثت، مانع از تحقق ارث می‌شود. برای اینکه بتوان وارثی را به این علت از ارثمحروم کرد، باید وجود یکی از این عوامل به اثبات برسد. در صورت شک در وجود مانع، کسی که اسباب و شرایط وراثت در او جمع باشد، از متوفی ارث خواهد برد. موانعی که در قانون مدنی از آن‌ها نام برده شده است عبارتند از:

۱-کفر: کافر از مسلمان ارث نمی‌برد، امّا مسلمان از کافر ارث می‌برد.

به استناد ماده‌ی ۸۸۱ مکرر ق.م، اگر متوفی مسلمان باشد، هر یک از ورثه که کافر باشد از او ارث نمی‌برد. اگر متوفی کافر باشد، در صورتیکه در جمع ورثه‌ی او، فرد مسلمانی موجود باشد، آنکه مسلمان است ارث می‌برد و مانع ارث بردن سایر ورّاث که کافر هستند میشود.

۲-قتل: کشتن عمدی کسی به ناحق – نه برای قصاص، دفاع یا حدّ و مانند آن – موجب محرومیّت قاتل از ارث است. به قول مشهور، در قتل خطایی، قاتل تنها از دیه پرداختی محروم است.در این که قتل شبه عمد مانند قتل خطایی است یا حکم قتل عمد را دارد، اختلاف است. قول نخست به ظاهر کلمات بیشتر فقها نسبت داده شده است.

۳-برده بودن: برده بودن مورّث یا وارث مانع ارث است، مگر آن که وارث، منحصر به برده باشد. در این صورت، برده – هر چند به طور قهری – از ترکه خریداری و آزاد می‌گردد و باقی مانده ترکه به او داده می‌شود.

در این که برده در هر طبقه‌ای از طبقات سه گانه که باشد در صورت انحصار وارث به او، آزاد شود یا آن که این حکم اختصاص به پدر و مادر یا آنان به اضافه فرزندان میّت دارد، اختلاف است.

۴-لعان: اگر مردی با همسرش برای نفی فرزند از خود، ملاعنه (–» لعان) کند، زن و شوهر از یکدیگر و نیز مرد از فرزند مورد لعان و بالعکس، ارث نمی‌برند.

لعان در لغت به معنی لعنت کردن است و در اصطلاح عبارت است از اظهار لعن و نفرت بین زوجین با صیغه‌ی مخصوص، با این منشا که شوهر به همسر خود نسبت زنا بدهد و یا فرزندی را که شرعاً ملحق به اوست، انکار کند. به استناد ماده‌ی ۸۸۲ ق.م، بعد از لعان، رابطه‌ی زوجیت منحل می‌شود و زن و شوهر که بر هم حرام ابدی می‌شوند، از یکدیگر ارث نمی‌برند. همچنین فرزندی که به سبب انکار او لعان واقع شده است، از پدر ارث نمی‌برد و پدر نیز از او ارث نمی‌برد.

۵-زنا: نه زنا زاده از پدر و مادر خود ارث می‌برد و نه پدر و مادر و نزدیکان آنان از وی.

در باب ارث که همگی درباره آن اطلاع مختصری دارند بحث فراوان است اما در این مقاله بیشتر جنبه کاربردی آن مد نظر است

اولین اقدام برای وراث پس از فوت متوفی انحصار وراثت است که در باره آن در مبحثی جداگونه بحث میگردد برای مشخص شدن سهم ارث وراث نیز در گواهی انحصار وراثت سهم هر یک از وراث معین شده و بیان میگردد اما بصورت کلی سهم وراث از ارث دارای شرایط متعددی است که در این جا مباحث کلی و مشخصی ذکر میگردد.

موجب ارث دو امر است : نسب و سبب

ماده ۸۶۲ – اشخاصی که به موجب نسب ارث می برند سه طبقه اند :

۱ – پدر ومادر و اولاد و اولاد اولاد .

۲ – اجداد و برادر و خواهر و اولاد آنها .

۳ – اعمام و عمات واخوال و خالات و اولاد آنها .

ماده ۸۶۳ – وارثین طبقه بعد وقتی ارث می برند که از وارثین طبقه قبل کسی نباشد .

ماده ۸۶۴ – از جمله اشخاصی که به موجب سبب ارث می برند هر یک از زوجین است که درحین فوت دیگری زنده باشد .

ماده ۸۶۵ – اگر در شخص واحد موجبات متعدده ارث جمع شود به جهت تمام آن موجبات ارث می برد مگر اینکه بعضی از آنها مانع دیگری باشد که در این صورت فقط از جهت عنوان مانع می برد .

ماده ۸۶۶ – در صورت نبودن وارث امر ترکه متوفی راجع به حاکم است

اگر طبقه اول زنده باشد طبقه دوم ارث نمی برند و همچنین اگر طبقه دوم فقط زنده باشد طبقه سوم ارث نمی برند.
به عنوان مثال شخصی می میرد و دو سال پس از او پدرش می میرد بنابراین فرزند وی دیگر ارث از پدربزرگ نمی برد.
نمی توان اموال شخصی را که گمشده و اثری از وی نیست (مفقود الاثر است) را تقسیم کرد مگر اینکه مرگ او محرز و ثبت گردد یا اینکه تشخیص داده شود تا این مدت، دیگر نمی توانسته زنده بماند.

جدول سهم الارث

جدول سهم الارث طبقه اول (الف)

ورّاث میزان سهم الارث

پدر یا مادر و یا یکی از اولاد (منحصراً) تمام ترکه را ارث می برد

پدر و مادر

اگر مادر حاجب داشته باشد ۶/۱ ارث می برد در هر دو صورت مابقی به قرابت متعلق به پدر است

اگر حاجب نداشته باشد۳/۱ متعلق به مادر

پدر و مادر و یک دختر ۶/۱ پدر ۶/۱ مادر ۶/۳ سهم دختر اگر مادر حاجب داشته باشد باقیمانده به او رد نمی شود

اگرمادر حاجب نداشته باشد باقیمانده به او ردّ می شود

پدر یا مادر و یک دختر ۶/۱ سهم پدر یا مادر ۶/۳ سهم دختر ۶/۲ به وراث رد می شود

پدر و مادر و چند دختر ۶/۱ پدر ۶/۱ مادر ۶/۴ بین دختران تقسیم می شود

پدر و مادر و چند دختر ۶/۱ سهم پدر یا مادر ۶/۴ سهم دختران ۶/۱ باقیمانده به وراث رد می شود

پدر و مادر یا یکی از آنها و پسر و دختر ۶/۱ پدر ۶/۱ مادر مابقی به نسبت پسر دو برابر دختر

پدر و مادر یا یکی از آنها و یک یا چند پسر ۶/۱ پدر ۶/۱ مادر مابقی به پسر یا پسران می رسد

زوج یا زوجه با وراث طبقه اول زوج یا زوجه فرض خود را می برند * مابقی به شرح فوق بین وراث تقسیم می شود **

* زوج با وجود اولاد ۴/۱ و بدون اولاد ۲/۱ از عین ماترک و زوجه با وجود اولاد ۸/۱ و بدون اولاد ۴/۱ از عین اموال منقول و بهای اموال غیرمنقول ارث می برد.

** هرگاه در طبقه اول نقصی ایجاد شود نقص بر دختر یا دخترها وارد می شود.

جدول سهم الارث طبقه دوم (ب)

ورّاث میزان سهم الارث

یکی از اجداد یا یکی از اخوه (منحصراً ) تمام ترکه را ارث می برد

جد و جده ابی جد دو برابر جده ارث می برد

جد و جده امّی جد و جده به تساوی ارث می برند

جد و جده یا جد یا جده ابی و جد و جده یا جد یا جده امی تقسیم ۳/۲ به اجداد ابی به نسبت دو به یک تقسیم ۳/۱ به اجداد امی به نسبت مساوی

چند برادر یا چند خواهر ابوینی یا ابی یا امی به نسبت مساوی بین وراث تقسیم می شود

چند برادر و خواهر ابوینی یا ابی به نسبت دو به یک بین وراث تقسیم می شود

برادران و خواهران امی به نسبت مساوی بین آنها تقسیم می شود

چند برادر و خواهر ابوینی یا ابی و چند برادر و خواهر امی ۳/۱ سهم به برادر و خواهر امی به نسبت مساوی الباقی به نسبت دو به یک بین برادر و خواهر ابوینی یا ابی تقسیم می شود

چند برادر و خواهر ابوینی یا ابی و یک برادر یا خواهر امی

۶/۱ سهم برادر یا خواهر امی مابقی به نسبت دو به یک بین برادر و خواهر ابوینی یا ابی تقسیم می شود

جداد و برادر و خواهر ۳/۱ سهم اجداد امی و برادر و خواهر امی به نسبت مساوی در صورتی که اجداد ابی و برادر و خواهر ابوینی یا ابی با یک برادر یا یک خواهر امی باشند ۶/۱ ماترک می برند

۳/۲ سهم اجداد ابی و برادر و خواهر ابوینی یا ابی به نسبت دو به یک

زوج یا زوجه با وراث طبقه دوم

زوج یا زوجه به فرض می برند سپس متقربین به مادر سهم می برند مابقی را متقربین به پدر می برند *طبقه سوم و ارث میزان

* هرگاه در طبقه دوم نقصی ایجاد شود نقص بر متقربین به پدر وارد می شود.

جدول سهم الارث طبقه سوم (ج)

ورّاث میزان سهم الارث

یکی از اعمام یا یکی از اخوال (منحصراً ) تمامی ترکه را ارث می برد

چند عمو یا چند عمه ابوینی یا ابی یا امی ترکه به نسبت مساوی تقسیم می شود

چند عمو و عمه ابوینی یا ابی ترکه به نسبت دو به یک تقسیم می شود

چند عمو و عمه امی ترکه به نسبت مساوی تقسیم می شود

چند عمو و عمه ابوینی یا ابی و چند عمو و عمه امی سهم عمو و عمه امی به نسبت مساوی مابقی به نسبت دو به یک بین چند عمو و عمه ابوینی یا ابی

چند عمو و عمه ابوینی یا ابی و یک عمو یا عمه امی

۶/۱ سهم عمو یا عمه امی مابقی به نسبت دو به یک بین چند عمو و عمه ابوینی یا ابی

اخوال (چند دایی و چند خاله) ابوینی یا ابی یا امی در این حالت به نسبت مساوی تقسیم می شود

چند دایی و خاله ابوینی یا ابی یا امی در این حالت به نسبت مساوی تقسیم می شود

چند دایی و خاله ابوینی یا ابی و چند دایی و خاله امی ۳/۱ سهم دایی و خاله امی به نسبت مساوی مابقی بین چند دایی و خاله ابوینی یا ابی به نسبت مساوی

چند دایی و خاله ابوینی یا ابی و یک دایی یا خاله امی

۶/۱ سهم دایی یا خاله امی مابقی بین چند دایی و خاله ابوینی یا ابی به نسبت مساوی

اعمام و اخوال (چند عمو و چند عمه و چند دایی و چند خاله) ۳/۱ سهم اخوال که تقسیم به شرح فوق الذکر است ۳/۲ سهم اعمام که تقسیم به شرح فوق الذکر است

زوج یا زوجه با ورثه طبقه سوم زوج یا زوجه ابتدا به فرض می برند ۳/۱ سهم اخوال مابقی سهم اعمام *

* هرگاه نقصی ایجاد شود نقص بر اعمام (عمو و عمه) وارد می شود

نکات کاربردی در ارث

ارث بردن زن در طلاق

اگر شوهر، زن خود را به صورت رجعی (طلاقی که به طور معمول انجام می‌شود) مطلقه کرده و در زمان عده فوت کند، زن از اموال شوهر ارث می‌برد اما اگر فوت شوهر بعد از انقضای مدت عده بوده یا طلاق بائن باشد، مانند طلاق قبل از نزدیکی یا طلاق زن یائسه، طلاق خلع و مبارات، دیگر زن از مرد در صورت فوت هیچ ارثی نمی‌برد.

آیا متوفی میتواند کل ورثه یا تعدادی از وراث را از ارث محروم کند

در زمانی که متوفی وصیت بر عدم ارث بردن شخصی مینمایید این شرط باطل میباشد و قابلیت اجرا ندارد

وصیت به زیاده بر ثلث ترکه در ارث چه تاثیری دارد

ماده ۸۴۳ قانون مدنی می‌گوید: وصیت به زیاده بر ثلث ترکه، نافذ نیست مگر به اجازه‌ وراث و اگر بعض از ورثه اجازه کند، فقط نسبت به سهم او نافذ است.

آیا بعد از مرگ شوهر ارث و مهریه به همسر ایشان تعلق می گیرد یا خیر

اگر خانم مهریه ی خود را در زمان حیات شوهر دریافت نکرده باشد و به او نیز نبخشیده باشد جز بدهی های میت محسوب می شود و باید به خانم بپردازند . البته اگربه او بخشیده باشد دیگر به او تعلق نمی گیرد و یا اینکه بخشی از آن را گرفته باشد ، در این صورت نیز آن مقداری را که گرفته به او تعلق نمی گیرد . در خصوص ارث نیز یکی از افرادی که از میت ارث می برد خانم او است . اما سهم او متفاوت است که به جزئیات مسائل ارث باز می گردد .

ارث مرد چند زنه:

همان طور که می دانیم قانون به مرد این اجازه را داده است که تا ۴ زن را به عقد دائم خود درآورد؛ پس هر یک از این ۴ زن در صورت وجود، از اموال شوهر ارث می برند زیرا که عقد آنان دائمی و قانونی بوده است.
ماده ۹۴۲ قانون مدنی در این مورد می گوید:
در صورت تعدد زوجات یک چهارم یا یک هشتم ترکه که تعلق به زوجه دارد بین آنان بالسویه تقسیم می شود.
پس اگر مردی دارای ۲ زن دائمی باشد، پس از فوت در صورت داشتن فرزند یک هشتم اموالش بین زنان وی به صورت مساوی تقسیم می شود.
در اینجا نکته ای حائز اهمیت است که وجود زن دوم با فرزند عملا از سهم زن اولی که فرزندی ندارد از ۲ جهت باعث کاهش آن می شود؛
یکی آن که فرض آن را از یک چهارم به یک هشتم کاهش داده و دیگر آن که این یک هشتم نیز نصف شده است.
مثلا مردی ۲ زن داشته که از زن اول بچه ای ندارد و از زن دوم ۲ دختر و ۲ پسر دارد، پس از مرگ وی زن اول با آن که فرزندی از متوفی ندارد ولی به علت وجود فرزندان دیگر از زن دوم مستحق نصف یک هشتم از اموال شوهر است.